Overgewicht in Nederland: een groeiende uitdaging

Bron: Berekening op basis van jaarlijkse zorguitgaven Gezonde Generaties 2050

Van kleine keuzes naar grote gevolgen

Overgewicht ontstaat niet zomaar. Het is het resultaat van een complex web van factoren, waar ongezonde voeding, gebrek aan beweging en sociale invloeden elkaar versterken. Neem bijvoorbeeld de invloed van reclame: jongeren worden dagelijks gebombardeerd met marketing voor junkfood en suikerrijke dranken. Sociale media spelen hierin een grote rol. Onderzoek laat zien dat deze blootstelling direct samenhangt met een ongezonde leefstijl, die vaak al in de kindertijd begint. 

Een buitenreclameposter van KFC draagt hier niet aan bij en roept bij meerdere mensen zorgen op. 
Bron: Aan tafel 

Maar het probleem stopt niet bij het individu. Overgewicht wordt vaak van generatie op generatie doorgegeven. Kinderen van ouders met overgewicht hebben twee keer zoveel kans om zelf ook te zwaar te zijn. Dit komt niet alleen door genetica, maar ook door gewoontes die binnen gezinnen worden overgedragen. Ongezonde eetpatronen, weinig beweging en een gebrek aan kennis over gezonde keuzes creëren een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken is.

De kettingreactie van overgewicht

De fysieke gevolgen van overgewicht zijn goed gedocumenteerd: een verhoogd risico op diabetes, hart- en vaatziekten, artrose en zelfs kanker. Maar wat minder bekend is, zijn de bredere gevolgen. 

1. De mentale last van overgewicht 
Overgewicht gaat vaak gepaard met een gevoel van schaamte en sociale uitsluiting. Jongeren die te maken krijgen met pesterijen vanwege hun gewicht, ontwikkelen vaker psychologische problemen zoals depressie en angst. Dit leidt niet alleen tot persoonlijke schade, maar ook tot een grotere vraag naar psychologische hulp en een afname van hun maatschappelijke participatie. 

2. De economische gevolgen 
De kosten van overgewicht zijn enorm. In 2022 bedroegen de totale zorguitgaven €113 miljard, wat neerkomt op een gemiddelde maandelijkse zorgpremie van ongeveer €135 per persoon. Het RIVM verwacht dat deze uitgaven in 2050 zullen stijgen naar €202 miljard – een toename van 79%. 

Als gevolg hiervan kan de gemiddelde zorgpremie oplopen tot ruim €243 per maand. Deze stijging legt een zware druk op huishoudens, zeker omdat inkomens vaak niet evenredig meegroeien. De stijgende kosten zijn een direct gevolg van de groeiende vraag naar zorg voor chronische aandoeningen zoals diabetes, hart- en vaatziekten en artrose – allemaal sterk gerelateerd aan overgewicht. 

3. De druk op de zorg 
Deze toename heeft ook grote gevolgen voor ons zorgsysteem. Huisartsen, ziekenhuizen en mantelzorgers worden al overbelast door de vraag naar zorg voor chronische ziekten. Dit leidt tot langere wachtlijsten en een hogere werkdruk, wat de zorgkwaliteit onder druk zet. 

Daarnaast dreigen tekorten aan medicijnen, zoals diabetes- en bloeddrukmedicatie, een serieus probleem te worden. Als het aantal mensen met overgewicht-gerelateerde aandoeningen blijft groeien, zal de vraag naar deze medicijnen het aanbod structureel overstijgen. Hoe kunnen we dit tij keren zonder dat de zwakste groepen in onze samenleving de dupe worden? 

Waarom dit niet langer kan wachten

De groei van overgewicht is niet alleen een statistisch probleem; het is een waarschuwing voor de toekomst. Jongeren die nu ongezonde gewoonten ontwikkelen, dragen deze mee naar volwassenheid, wat betekent dat de zorgvraag in de komende decennia explosief zal stijgen. Ouders met overgewicht geven niet alleen genetische risico’s door, maar ook een voorbeeld dat een gezonde leefstijl minder belangrijk maakt. 

Zonder ingrijpende maatregelen, zoals betere preventie van overgewicht en een gezondere leefstijl, zullen deze kosten alleen maar verder stijgen. Dit is niet alleen een economische uitdaging, maar zet ook de solidariteit van het zorgsysteem onder druk. Immers, hogere zorgkosten raken iedereen, ongeacht gezondheidstoestand. 

Wat kunnen we doen aan overgewicht?

Hoewel de cijfers ontmoedigend zijn, is het tij nog te keren. Dit vraagt echter om een gezamenlijke aanpak van burgers, bedrijven en de overheid. De sleutel ligt in preventie, bewustwording en het creëren van een omgeving die gezonde keuzes ondersteunt: 

• Onderwijs en bewustwording: 
  Begin bij de basis. Jongeren moeten leren hoe ze gezonde keuzes kunnen maken, en ouders kunnen hierbij ondersteund worden om een gezondere leefomgeving thuis te creëren. Scholen kunnen hier een belangrijke rol in spelen, bijvoorbeeld door voedseleducatie te integreren in het curriculum en meer ruimte te geven aan beweging tijdens de schooldag. 
• Strengere regelgeving: 
  Beperk marketing voor ongezonde voeding, vooral gericht op jongeren. Denk hierbij aan strengere regels voor reclame op sociale media en het belasten van suikerhoudende dranken en ultrabewerkte voedingsmiddelen. Hoewel Nederland per 1 januari 2024 een verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken heeft ingevoerd, roept deze aanpak veel verwarring op. De belasting geldt niet alleen voor suikerhoudende frisdranken, maar ook voor suikervrije varianten zoals light- en zero-frisdranken, en zelfs voor plantaardige dranken zoals havermelk zonder toegevoegde suikers. Ondertussen blijven suikerhoudende zuiveldranken zoals chocolademelk vrijgesteld. Deze inconsistenties ondermijnen het doel van de belasting om gezondere keuzes te stimuleren en suikerconsumptie te verminderen. 

Andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, hebben laten zien dat een gerichte suikertaks, gebaseerd op het daadwerkelijke suikergehalte in dranken, wél effectief kan zijn. Deze aanpak heeft niet alleen geleid tot een verlaging van suikerconsumptie, maar ook tot positieve veranderingen in het gedrag van fabrikanten en consumenten. De Nederlandse overheid kan veel leren van dergelijke succesvolle voorbeelden en overwegen hoe belastingen eerlijker en effectiever kunnen worden ingezet. 

• Toegang tot zorg: 
  Het is essentieel dat mensen met overgewicht toegang hebben tot gepaste zorg. Dit betekent niet alleen afslankmedicatie en medische begeleiding, maar ook psychologische hulp om onderliggende problemen zoals emotie-eten aan te pakken. Daarnaast moeten preventieve maatregelen, zoals leefstijlprogramma’s en diëtistenhulp, laagdrempelig en betaalbaar zijn voor iedereen. 
• Fysieke omgeving: 
  Creëer buurten waar bewegen makkelijker en aantrekkelijker wordt. Dit kan door veilige fietspaden, groene parken en toegankelijke sportfaciliteiten. Daarnaast zouden supermarkten en kantines gezondere keuzes moeten stimuleren, bijvoorbeeld door ongezonde snacks minder prominent te presenteren of alternatieven aan te bieden. 

De overheid speelt een cruciale rol in het aanjagen van deze veranderingen. Door van andere landen te leren en beleid te baseren op bewezen strategieën, kunnen we een gezondere toekomst realiseren. Maar dit vraagt om een langetermijnvisie en de bereidheid om nu in actie te komen. 

Een toekomst die we samen kunnen veranderen

De strijd tegen overgewicht gaat niet alleen over getallen of statistieken. Het gaat over de gezondheid van onszelf, onze kinderen en onze samenleving. We kunnen kiezen voor een gezondere toekomst, maar alleen als we nu verantwoordelijkheid nemen. 

Samen met Dokteronline werken we aan een gezonder Nederland 

Lees meer over gezonde leefstijl en behandeling van overgewicht.

Meer info over oplossingen bij overgewicht