De prostaat is een klier die alleen bij mannen voorkomt. Het orgaan ligt in de onderbuik, net onder de blaas, en zorgt voor de productie van zaadvocht. Dit vocht vormt samen met de zaadcellen het sperma. Op jongvolwassen leeftijd is de prostaatklier ongeveer zo groot als een walnoot. De prostaat blijft echter groeien onder invloed van het mannelijk geslachtshormoon. Dit kan op den duur klachten veroorzaken.

Bij iedere man blijft de prostaat groeien. Dat gebeurt onder invloed van het mannelijk geslachtshormoon testosteron. In het begin is daar weinig van te merken. Maar zo rond het 50e levensjaar kunnen mannen last krijgen van de prostaatvergroting. Het gaat daarbij voornamelijk om plasklachten. Hoe ouder een man is, hoe groter de prostaat wordt en hoe meer kans er is op prostaatproblemen. Overigens krijgt niet iedere man hiermee te maken: hoewel de prostaat bij vrijwel iedere man groter wordt, krijgt zo’n 30% van de mannen hierdoor klachten.

De prostaatklier ligt als een soort ring om de plasbuis heen. Dat lijkt onhandig, maar is nodig om het zaadvocht naar de plasbuis te vervoeren op het moment van een zaadlozing. Als de prostaat groter wordt, kan het weefsel de plasbuis een beetje dichtdrukken. Bovendien kan de vergrote prostaat de blaas gaan irriteren. Dit alles kan leiden tot plasklachten. Veel mensen zijn bang dat een vergrote prostaat een symptoom is van prostaatkanker. Dat is echter meestal niet het geval. Een vergrote prostaat kan wel samengaan met prostaatkanker maar is daar niet altijd een kenmerk van. In de meeste gevallen gaat het om een zogenaamde benigne prostaathyperplasie (BPH), oftewel een goedaardige prostaatvergroting. Afgezien van de vergrote prostaat, zijn er nog andere factoren die invloed hebben op het plassen. Zo speelt ook de afname van de spierkracht een rol. Zwakkere blaas- en bekkenbodemspieren kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat u niet goed meer kunt uitplassen. Daardoor blijft er urine achter in de blaas, wat weer kan leiden tot irritatie en urineweginfecties.

Een vergrote prostaat veroorzaakt niet bij iedereen klachten. Er zijn mannen met een vergrote prostaat die nergens last van hebben. In dat geval zal de prostaat vooral aan de buitenkant toenemen, waardoor het klierweefsel de plasbuis niet beknelt. Groeit het klierweefsel vooral aan de binnenkant van de prostaat, dan zal de plasbuis sneller in de knel komen. Daardoor ontstaan er plasklachten. Sommige mannen denken dat een prostaatvergroting ook voor erectieproblemen of pijnklachten zorgt. Maar dat zijn geen specifieke symptomen van een vergrote prostaat. Erectieproblemen kunnen wel ontstaan na een prostaatoperatie of door medicatie tegen plasklachten. Bovendien komen erectieproblemen, net als een prostaatvergroting, vaker voor op latere leeftijd. Deze aandoeningen hebben meestal echter niets met elkaar te maken. Prostaatpijn hangt meestal samen met een prostaatontsteking, en ook die aandoening heeft geen directe link met een vergrote prostaat.

Een prostaatvergroting kan plasproblemen geven. Dat gebeurt als de vergrote prostaat de urinebuis een beetje dichtdrukt. De urine kan dan minder goed doorstromen. Daarnaast kan de vergrote prostaat tegen de blaas duwen. Dit alles geeft plasklachten met de volgende symptomen:

• Het duurt een poosje voordat de urinestraal op gang komt;
• Plassen duurt langer dan voorheen;
• De urinestraal is zwak en /of onderbroken;
• Branderig gevoel bij het plassen;
• Er is meer sprake van nadruppelen;
• De blaas lijkt eerder vol te zitten, er is sneller aandrang om te plassen;
• Verstoorde nachtrust, ’s nachts uit bed moeten om te plassen;
• De plas niet meer goed of lang kunnen ophouden.

Een aantal van deze symptomen kunnen ook een andere oorzaak hebben, zoals blaasontsteking, diabetes, overgewicht of obstipatie (verstopping van de darmen). Daarom is het goed om met plasklachten even langs de huisarts te gaan. Vermoedt de huisarts dat uw klachten veroorzaakt worden door de prostaat, dan zal hij of zij de prostaat onderzoeken. De arts voelt dan met een vinger via de endeldarm of de prostaatklier vergroot is en of de vorm of structuur van de klier afwijkt. Dit wordt rectaal toucheren genoemd. Ook moet u waarschijnlijk bloed laten afnemen. Bij het bloedonderzoek wordt de PSA-waarde bekeken. PSA staat voor prostaat specifiek antigeen, een stof die wordt aangemaakt in de prostaatklier. Bij een goedaardige prostaatvergroting kan deze waarde iets verhoogd zijn. Is de uitslag erg afwijkend, dan kan de huisarts u doorsturen naar een uroloog. Een hoge PSA-waarde kan namelijk duiden op een prostaatontsteking. Soms wordt een hoge PSA-waarde veroorzaakt door prostaatkanker. Een uroloog zal verder onderzoek doen naar oorzaak van de prostaatvergroting. Deze arts kan bijvoorbeeld een echo of een MRI-scan (laten) maken. Ook wordt meestal de blaasfunctie onderzocht en wordt er gemeten hoe krachtig de urinestraal is en of er nog urine achterblijft in de blaas. Daarbij moet u meestal ook een plasdagboek bijhouden. U noteert dan gedurende 24 uur hoeveel u drinkt en hoeveel u plast.

Een goedaardige prostaatvergroting hoort bij het ouder worden. De groei van de prostaat kunt u zelf niet beïnvloeden. Artsen weten nog altijd niet precies waarom de prostaat groter wordt. Daarom is het ook niet mogelijk om prostaatklachten door een prostaatvergroting te voorkomen. Heeft u last van plasklachten door een vergrote prostaat, dan zijn er een aantal behandelingen mogelijk.

Als de prostaat vergroot is maar verder weinig klachten veroorzaakt, dan zal de arts kiezen voor een afwachtend beleid. Dat betekent dat u op controle blijft bij de uroloog. Deze arts houdt dan uw PSA-waarde in de gaten en checkt ook regelmatig de omvang van de prostaat. Deze behandelmethode wordt ‘waakzaam afwachten’ genoemd. Zolang de klachten niet teveel overlast veroorzaken, hoeft er dus niets te gebeuren. Heeft u wel heel veel last van plasklachten door een goedaardige prostaatvergroting, dan zijn er verschillende behandelopties. U kunt bijvoorbeeld medicijnen krijgen. Maar u kunt ook geopereerd worden aan de prostaat.

Bij een medicamenteuze behandeling van prostaatklachten schrijven artsen vaak eerst een zogenaamde alfa 1-blokker voor. Medicijnen uit deze groep ontspannen de gladde spieren in de urinebuis en de prostaat. Hierdoor kan de urine wat makkelijker door de plasbuis vloeien. Geneesmiddelen die tot de alfa 1-blokkers behoren, zijn bijvoorbeeld alfuzosine, doxazosine en tamsulosine. Zijn de klachten na 6 weken nog altijd niet verbeterd, dan heeft het geen zin om de medicatie te blijven gebruiken.

Een ander medicijnsoort die wordt gebruikt bij de behandeling van een goedaardige prostaatvergroting is de 5-alfa reductaseremmer. Medicijnen uit deze groep laten de prostaat enigszins slinken. Daardoor neemt de beknelling van de plasbuis wat af en verminderen de plasklachten. Meestal wordt het medicijn samen met een alfa 1-blokker gegeven. Geneesmiddelen uit de groep 5-alfa reductaseremmers zijn bijvoorbeeld finasteride en dutasteride. Ook hier geldt: verminderen de klachten na een aantal weken niet, dan kunt u het middel beter niet blijven gebruiken. Medicijnen tegen een prostaatvergroting kunnen ook bijwerkingen geven, al krijgt niet iedereen die het middel slikt daar last van. Bijwerkingen van alfa 1-blokkers zijn bijvoorbeeld maagdarmklachten en hoofdpijn. Bijwerkingen van 5-alfa reductaseremmers zijn onder andere erectieproblemen en minder zin om te vrijen.

Een chirurgische ingreep wordt toegepast als medicijnen niet genoeg helpen tegen de prostaatklachten. Een prostaatoperatie wordt meestal uitgevoerd door een instrument in de plasbuis te brengen. Van daaruit wordt er prostaatweefsel verwijderd door middel van wegbranden, laseren of verdampen. Zo ontstaat er meer ruimte voor de plasbuis en kan de urine beter doorstromen. Een enkele keer wordt de ingreep via de buikwand gedaan. Na de operatie duurt het nog een aantal weken voordat het effect optimaal is. De meeste mannen merken na drie maanden dat de plasproblemen verdwenen zijn. Een prostaatoperatie heeft meestal geen gevolgen voor het erectievermogen. Bij mannen die voor de operatie al last hadden van erectieproblemen kunnen deze klachten echter wel iets toenemen. Wel houden de meeste patiënten na de ingreep last van een zogenaamd droog orgasme: er wordt geen sperma meer geëjaculeerd. Dat komt omdat de zaadvloeistof door de ingreep voortaan niet meer naar de plasbuis, maar richting de blaas stroomt. Het sperma wordt dan uitgeplast. Dit kan verder geen kwaad, maar heeft wel gevolgen voor de vruchtbaarheid. Heeft u nog een kinderwens, dan is het verstandig om dit voor de ingreep te bespreken met de uroloog.

Naast reguliere medicijnen, zijn er ook een groot aantal natuurlijke (voedings)middelen die een gunstig effect op de prostaat zouden hebben. De meest genoemde alternatieve middelen voor prostaatklachten zijn:

• Zaagpalmblad (Serenoa repens);
• Afrikaanse prunus (Pygeum Africanum);
• Afrikaanse aardappel (Hypoxis rooperi);
• Tomaat;
• Pompoenpit(olie);
• Brandnetel.

Er zijn ook preparaten verkrijgbaar die sommige van deze (of andere) middelen combineren.

Een gezonde leefstijl kan niet voorkomen dat de prostaat groter wordt. Het zorgt er echter wél voor dat u minder last heeft van de prostaatklachten. Ook kan een aangepaste lifestyle andere aandoeningen voorkomen of verminderen die op hun beurt weer plasklachten veroorzaken. Denk aan overgewicht, diabetes en obstipatie (verstopping). Een paar tips voor een gezonde(re) leefstijl:

• Drink minimaal 1,5 maar liever nog 2 liter per dag. Sommige mannen denken dat ze minder vaak hoeven te plassen als ze minder vocht innemen. Maar te weinig drinken verhoogt de kans op blaasontsteking en verstopping, waardoor u juist vaker naar het toilet moet;
• Drink overdag genoeg, maar drink liever niets meer vanaf twee uur voor het slapengaan. Zo hoeft u ’s nachts minder vaak te plassen;
• Een gezond eetpatroon met veel groenten, fruit en vezels helpt obstipatie (verstopping) te voorkomen;
• Let op uw gewicht. Probeer af te vallen als u te zwaar bent. Overgewicht kan plasklachten veroorzaken maar speelt ook een grote rol bij het ontstaan van diabetes type 2;
• Beweeg voldoende. Het verbetert uw conditie en verhoogt de weerstand. Bovendien helpt beweging om overgewicht te voorkomen of aan te pakken. U hoeft echt niet iedere dag naar de sportschool. Lekker buiten wandelen, tuinieren of een stukje fietsen is ook prima;
• Train uw bekkenbodemspieren. Als deze erg slap zijn, kan dat bijdragen aan plasproblemen zoals incontinentie (urineverlies). De huisarts kan u oefeningen geven die de bekkenbodemspieren versterken, of u doorsturen naar een bekkenbodemfysiotherapeut;
• Alcohol en cafeïne prikkelen de blaas. Laat sterke drank en koffie dus liever staan;
• Stel plassen niet te lang uit.