Choroby tarczycy

Tarczyca jest gruczołem położonym u podstawy szyi i wydzielającym hormony. Najczęstsze choroby tarczycy to nadczynność albo niedoczynność tarczycy. Może to prowadzić do różnych dolegliwości, takich jak ciągłe zmęczenie i spadek masy ciała.

Tarczyca jest gruczołem w kształcie motyla położonym u podstawy szyi, przylegającym do tchawicy. Produkuje hormony tarczycy, odpowiedzialne m.in. za metabolizm i wzrost. Do produkcji tych hormonów tarczyca potrzebuje jodu, który jest niezbędnym składnikiem naszej diety. Spożywamy go w postaci soli jodowanej, np. w pieczywie, znajduje się też w rybach i jajkach. Jod jest wraz z krwią transportowany do tarczycy, która wychwytuje go w ilości niezbędnej do produkcji hormonów.
Hormony tarczycy odgrywają ważną rolę w metabolizmie wszystkich komórek organizmu. Metabolizm, inaczej przemiana materii, to procesy zachodzące w komórkach, związane z pobieraniem składników odżywczych i przekształcaniem ich w energię. Energia ta jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Dlatego też tarczyca jest bardzo ważnym narządem.

Często zdarza się, że tarczyca pracuje zbyt słabo lub zbyt intensywnie. W przypadku zbyt słabej pracy mówimy o niedoczynności, a przy nadmiernej aktywności – o nadczynności tarczycy. Wytwarzana jest wtedy zbyt mała albo zbyt duża ilość hormonów. Niedoczynność tarczycy występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn, a ryzyko jej wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem.

W przypadku niedoczynności tarczycy pojawiają się m.in. następujące objawy:

• Przyrost masy ciała;
• Brak energii, zmęczenie;
• Spowolnione tętno;
• Szybkie marznięcie i częste uczucie zimna;
• Zaparcia;
• Wypadanie włosów;
• Obrzęk powiek i twarzy;
• Powiększona tarczyca;
• Zmiana barwy głosu;
• Suchość i bladość skóry;
• Nieregularne miesiączki;
• Zaburzenia koncentracji;
• Dolegliwości psychiczne;
• Bóle mięśni.

Objawy są tak liczne, ponieważ hormony produkowane przez tarczycę trafiają do krwi, a tym samym oddziałują na cały organizm. W niektórych przypadkach rozpoznanie choroby nie jest łatwe, zwłaszcza jeśli objawy nie są tak oczywiste.

W przypadku nadczynności tarczycy pojawiają się m.in. następujące objawy:

• Wzmożona potliwość;
• Zmęczenie;
• Kołatanie serca;
• Niepokój;
• Spadek masy ciała;
• Biegunka;
• Drżenie;
• Ciepła i wilgotna skóra;
• Wytrzeszcz oczu;
• Powiększona tarczyca;
• Nieregularne miesiączki;
• Zwiększony apetyt;
• Bezsenność.

Jak wyjaśniono powyżej, należy odróżnić niedoczynność tarczycy od nadczynności tarczycy. Przyczyną niedoczynności tarczycy jest w większości przypadków choroba autoimmunologiczna. Organizm wytwarza wtedy przeciwciała atakujące własną tarczycę, wskutek czego tarczyca produkuje zbyt mało hormonów. Najczęściej występującą chorobą autoimmunologiczną jest choroba Hashimoto. W tej chorobie tarczyca ostatecznie zupełnie przestaje funkcjonować. Choroba ma charakter przewlekły i występuje głównie u kobiet.

Inne możliwe przyczyny niedoczynności tarczycy to poporodowe zapalenie tarczycy, operacja tarczycy, stan po radioterapii szyi, przyjmowanie leków zawierających lit lub jod albo leczenie jodem radioaktywnym. Ryzyko wystąpienia choroby tarczycy zwiększa się też, jeśli choroba ta występuje w rodzinie oraz po porodzie. Również przy nadczynności tarczycy przyczyną jest zwykle choroba autoimmunologiczna – tzw. choroba Gravesa-Basedowa. W tym przypadku tarczyca produkuje jednak zbyt dużo hormonów.

Ponieważ zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy są poważnymi schorzeniami, które wymagają leczenia farmakologicznego, stosunkowo niewiele można zrobić samemu. Skonsultuj się jednak z lekarzem, jeśli leczysz się z powodu niedoczynności tarczycy i wystąpią następujące objawy:

• Ospałość;
• Szybkie marznięcie;
• Obrzęk powiek;
• Wypadanie włosów;
• Suchość skóry.

Są to objawy, które mogą być spowodowane zbyt niskim poziomem hormonów tarczycy.

Skonsultuj się też z lekarzem, jeśli wystąpią następujące objawy:

• Nerwowość i niepokój;
• Ból w klatce piersiowej;
• Bóle głowy;
• Wzmożona potliwość;
• Spadek masy ciała;
• Wahania nastroju;
• Biegunka.

Są to objawy, które mogą być spowodowane zbyt wysokim poziomem hormonów tarczycy.

Ponieważ zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy są poważnymi schorzeniami, które wymagają leczenia farmakologicznego, stosunkowo niewiele można zrobić samemu. Dla kobiet z nadczynnością tarczycy, które planują ciążę, ważne jest jednak, aby najpierw podjąć leczenie. Zbyt wysoki poziom hormonu tarczycy we krwi może zagrażać rozwojowi dziecka, powodując m.in. opóźnienie wzrostu i deformacje czaszki. Po unormowaniu pracy tarczycy można bezpiecznie zajść w ciążę. Ważne jest także zdrowe i zróżnicowane odżywanie oraz regularna aktywność fizyczna. Poprawia to ogólną kondycję organizmu. W przypadku palaczy chorujących na nadczynność tarczycy zwiększa się ponadto ryzyko wytrzeszczu oczu (lub jego nasilenia).

Jeśli zgłosisz się do lekarza, ponieważ podejrzewasz u siebie chorobę tarczycy, zaleci on najpierw badanie krwi, aby upewnić się, że tarczyca nie działa prawidłowo.
Oznacza się przy tym poziom dwóch hormonów: FT4 (hormon tarczycy) i TSH (hormon pobudzający tarczycę do produkcji hormonów). Prawidłowy poziom FT4 wynosi od 9,0 do 24,0 pmol/l, a TSH – od 0,4 do 4,0 mU na litr. W niedoczynności tarczycy ilość FT4 we krwi jest podwyższona, a ilość TSH obniżona. W nadczynności tarczycy ilość FT4 we krwi jest zbyt niska, a ilość TSH zbyt wysoka.

Niedoczynność tarczycy dobrze poddaje się leczeniu za pomocą syntetycznego hormonu tarczycy, takiego jak lewotyroksyna. Jeśli przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, stan po operacji tarczycy lub leczenie jodem radioaktywnym, prawdopodobnie tabletki na tarczycę trzeba będzie przyjmować do końca życia. Z reguły tabletki należy zażywać raz dziennie o tej samej porze na pusty żołądek. Jeśli pacjent ma mniej niż 60 lat i nie ma problemów z sercem, zwykle od razu stosuje się dużą dawkę leku. Jeśli jednak pacjent ma ponad 60 lat lub ma problemy z sercem, rozpoczyna się od małej dawki i stopniowo ją zwiększa. Ponieważ moc leku może różnić się w zależności od marki lub opakowania, zaleca się stosowanie zawsze tej samej marki lewotyroksyny.

Nadczynność tarczycy można leczyć za pomocą leków, jodem radioaktywnym lub operacyjnie. Lekarz decyduje wspólnie z pacjentem, która metoda leczenia jest w danym przypadku najodpowiedniejsza. Zależy to m.in. od możliwych wad danego leczenia oraz sytuacji osobistej, np. planowania potomstwa. Jeśli wybrane zostanie leczenie farmakologiczne, zazwyczaj najpierw przepisuje się tiamazol lub lewotyroksynę - podobne leki hamujące pracę tarczycy. W przypadku dokuczliwych objawów, takich jak kołatanie serca i wzmożona potliwość, można je połączyć z beta-blokerem. Po około sześciu tygodniach sprawdza się wyniki i przepisuje lek zawierający syntetyczny hormon tarczycy, taki jak lewotyroksyna.

Z reguły tabletki należy zażywać raz dziennie o tej samej porze na pusty żołądek. Po kolejnych sześciu tygodniach ponownie sprawdza się wyniki i lekarz decyduje, czy konieczna jest zmiana dawki. Zamiast tych preparatów można również zastosować metodę stopniowego dopasowania dawki (miareczkowania), w której podaje się niską dawkę tiamazolu. Lek podaje wtedy internista. Ponieważ moc leku może różnić się w zależności od marki lub opakowania, zaleca się stosowanie zawsze tej samej marki lewotyroksyny. Jeśli wybrano leczenie jodem radioaktywnym, w szpitalu podawany jest doustnie płyn zawierający tę substancję. Wraz z krwią dociera do tarczycy i działa szybko. Promieniowanie wytwarzane przez jod blokuje pracę tarczycy. Jest to bezpieczna metoda, ponieważ substancja radioaktywna jest wydalana z moczem.

Wadą tego leczenia jest to, że z biegiem lat tarczyca może zacząć pracować zbyt słabo i konieczne będzie jednak przyjmowanie leków. Należy również pamiętać, że przez sześć miesięcy po przyjęciu jodu radioaktywnego nie wolno zajść w ciążę.

Ostatnią metodą leczenia nadczynności tarczycy jest leczenie operacyjne. Wycina się wtedy część tarczycy. Zaletą takiego rozwiązania jest zmniejszenie ucisku na tchawicę oraz obrzęku, istnieje jednak ryzyko rozwinięcia się później niedoczynności tarczycy, co spowoduje konieczność przyjmowania leków. Innym powikłaniem może być wystąpienie przewlekłej chrypki w przypadku uszkodzenia nerwu krtaniowego przebiegającego przez tarczycę.

Zarówno w leczeniu niedoczynności, jak i nadczynności tarczycy, dobranie właściwej dawki leku może zająć kilka miesięcy. W chorobie Gravesa-Basedowa badanie krwi trzeba powtarzać co trzy miesiące. W razie potrzeby odstawia się lek na jakiś czas, a następnie ponownie bada krew w różnych odstępach czasu. U około połowy pacjentów leczenie przynosi trwały efekt w postaci prawidłowo funkcjonującej tarczycy. Jeśli po odstawieniu leków choroba powróci, należy kontynuować leczenie farmakologiczne albo zdecydować się na jod radioaktywny lub operację.

Możliwe działania niepożądane tiamazolu to nudności, bóle stawów i wysypka skórna. Rzadkim działaniem niepożądanym jest zbyt szybki spadek liczby białych krwinek. Działania niepożądane lewotyroksyny obejmują wzmożoną potliwość, kołatanie serca, ból w klatce piersiowej i biegunkę. Należy też pamiętać, że inne przyjmowane leki mogą wpływać na działanie leków na tarczycę. Leki mogą się wzajemnie osłabiać lub wzmacniać, co jest potencjalnie szkodliwe. Z tego względu należy zawsze poinformować lekarza o przyjmowaniu innych leków.

Jak wspomniano powyżej, różne metody leczenia nadczynności tarczycy mają swoje wady i zalety. Przede wszystkim po pewnym czasie tarczyca zaczyna pracować zbyt słabo, co powoduje konieczność przyjmowania syntetycznych hormonów tarczycy.